07/05/2021
Παιδεία…Εκπαίδευση…Ζωή
Η εκπαίδευση με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που έχουν σκοπό την επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου. Από τεχνικής πλευράς, με τη διαδικασία της εκπαίδευσης αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, αναπτύσσονται δεξιότητες και ικανότητες και διαμορφώνονται αξίες (ηθική, ειλικρίνεια, ακεραιότητα χαρακτήρα, αίσθηση του δικαίου, αφοσίωση, επαγγελματισμός, υπευθυνότητα, κτλ). Η εκπαίδευση γίνεται με βάση συγκεκριμένες μεθόδους (θεωρητική διδασκαλία, επίδειξη, ανάθεση εργασιών, πρακτική εξάσκηση, κτλ), σε ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα, με συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους και είναι οριοθετημένη χρονικά. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ.
Κάποιοι άλλοι γνωστοί ορισμοί για την εκπαίδευση:
Σύμφωνα με τον Ντυρκέμ, η εκπαίδευση ορίζεται ως η δράση που κατευθύνεται από τις γενιές των ενηλίκων στις γενιές εκείνες που δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμες για την κοινωνική ζωή.
Σύμφωνα με τον Ζαν Πιαζέ, «Η εκπαίδευση συνίσταται στη διαμόρφωση δημιουργών, ακόμη κι αν δεν υπάρξουν πολλοί, ακόμη κι αν οι δημιουργίες του ενός είναι μικρότερες του άλλου. Χρειάζεται η διαμόρφωση εφευρετών, ανακαινιστών, όχι κομφορμιστών».
Στο βιβλίο του Τσαούση «Λεξικό της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης» συναντάμε τον παρακάτω ορισμό: «Εκπαίδευση είναι μορφή εξειδικευμένης κοινωνικοποίησης που ασκείται κατά κανόνα από φορείς που βρίσκονται έξω από την οικογένεια και έχει ως περιεχόμενό της την μετάδοση γνώσεων, δεξιοτήτων και μορφών ενέργειας ή συμπεριφοράς (εντός ειδικών ιδρυμάτων).
Η εκπαίδευση, με τη στενή της σημασία και όπως αυτή χρησιμοποιείται σήμερα στην επιστήμη της παιδαγωγικής, σημαίνει τη συστηματική και την οργανωμένη διαδικασία της αγωγής και της μάθησης, που αφενός προγραμματίζεται από την πολιτεία ή από οποιονδήποτε άλλο φορέα, δημόσιο ή ιδιωτικό (Π. Ξωχέλλης,1986,1997), αφετέρου υλοποιείται από τους φορείς αυτούς. Επειδή όμως η εκπαίδευση είναι ένα δημόσιο αγαθό, γι' αυτό την εποπτεία και την ευθύνη για την υλοποίησή της την έχει, και οφείλει να την έχει, εξολοκλήρου η Πολιτεία.
Οι σκοποί της εκπαίδευσης διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. Η σύγχρονη εκπαίδευση δεν έχει ξεκαθαρισμένους σκοπούς λόγω της γρήγορης ανάπτυξης, παρά όλα αυτά γίνονται γενικώς αποδεκτοί οι παρακάτω σκοποί:
Ο σχηματισμός του χαρακτήρα, που θα βοηθήσει τους νέους στις σχέσεις τους με τους συνανθρώπους τους.
Η ανάπτυξη της ευφυΐας.
Η μετάδοση και ίσως η βελτίωση της εθνικής κουλτούρας.
Ο εφοδιασμός των νέων με γνώσεις και δεξιότητες ανάλογα με τις ικανότητές τους, ώστε να κερδίσουν τα απαραίτητα για τη ζωή και να συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας.
Η προσπάθεια να γίνουν οι νέοι ικανοί να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.
Κατά D.J. O'Connor ο οποίος λέει ότι οι σκοποί της εκπαίδευσης πρέπει να είναι:
Να εφοδιάσει τους ανθρώπους με τις βασικές δεξιότητες (π.χ. ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) που τους χρειάζονται: α)για να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία και β) να αναζητήσουν περισσότερη γνώση.
Να τους εφοδιάζει με επαγγελματική κατάρτιση που θα τους βοηθήσει να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα της ζωής.
Να τους ξυπνήσει το ενδιαφέρον και την αγάπη για γνώσεις.
Να τους κάνει να αποκτήσουν κριτική σκέψη.
Να τους φέρει σε επαφή με την κουλτούρα και τα επιτεύγματα του ανθρώπου και να τους εξασκήσει, ώστε να τα εκτιμούν.
Η ηθική εξύψωση του ατόμου, η ανάπτυξη ηθικής συνείδησης και ήθους.
Οι σκοποί αυτοί δείχνουν ότι η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία ουδέτερη και αυτόνομη, που δεν έχει καμία σχέση με το δογματισμό και τους αυταρχικούς τρόπους διδασκαλίας και που αποβλέπει στην ανάπτυξη των αναλυτικών και συνθετικών ικανοτήτων του ατόμου. Αλλά είναι αδύνατο να επιτευχθεί αυτό, όταν η εκπαίδευση είναι ξεκομμένη από τον κοινωνικό της περίγυρο. Το άτομο είναι ανάγκη να θεωρήσει τον εαυτό του σαν αναπόσπαστο μέλος της κοινωνίας και σε αυτά τα πλαίσια να μορφωθεί, επειδή οι συνθήκες για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας μπορούν να δημιουργηθούν μόνο μέσα σε μια κοινωνία χωρίς ανταγωνισμούς και κοινωνικές διακρίσεις.
Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι η παιδεία και η εκπαίδευση δεν είναι ταυτόσημοι όροι. Η εκπαίδευση είναι θεσμός της πολιτείας με συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους και περιεχόμενο και έχει καθορισμένη χρονική διάρκεια. Αντίθετα η παιδεία δεν περιορίζεται σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία. Επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, αφού ποτέ δε σταματά να δέχεται επιδράσεις, ερεθίσματα από το περιβάλλον στο οποίο ζει. Η έννοια «παιδεία» είναι πλατύτερη από την έννοια «εκπαίδευση».
Δυστυχώς όμως, σε αυτό τον κόσμο οι άνθρωποι τείνουν να μπερδεύουν την εκπαίδευση με την παιδεία. Αν και τα δυο προέρχονται απ᾽ το ρήμα «παιδεύω», στην ουσία πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες.
Η εκπαίδευση παρέχεται από τα σχολεία και πιστοποιείται με πτυχία, ενώ η παιδεία είναι αποτέλεσμα τόσο του περιβάλλοντος στο οποίο γαλουχήθηκες, όσο και προϊόν εσωτερικών ζυμώσεων του εκάστοτε ατόμου.
Όλοι οι ασχολούμενοι ,διαχρονικά, με τα θέματα της Παιδείας και της εκπαίδευσης των νέων μας, ενώ φαίνεται να αναγνωρίζουν τον καταλυτικό ρόλο της παιδείας στη διαμόρφωση της κοινωνίας και του έθνους, μολαταύτα στην πράξη παρατηρούμε ότι, πολλές φορές, οι λύσεις που δίδονται ,με τον βαρύγδουπο μάλιστα τίτλο των μεταρρυθμίσεων, είναι ημιτελείς, αποσπασματικές και συχνά εκτός στόχου και το χειρότερο οπισθοδρομικές. Ο Πλάτων κάπου στον 5ο με 4ο αιώνα π.Χ. τόνιζε : «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις, και ου σοφία φαίνεται», δηλαδή κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την υπόλοιπη αρετή, γίνεται πανουργία και όχι σοφία.
Η παιδεία είναι αυτή που σου μαθαίνει να ξεχωρίζεις το καλό απ᾽ το κακό. Σε διδάσκει τι είναι δικαιοσύνη και τι σεβασμός. Απ᾽ την άλλη, η εκπαίδευση επιτελεί το ρόλο του μορφωτικού αγαθού μέσω του οποίου αποκτάς γνώσεις, που με τη σειρά τους θα αποτελέσουν εφόδιο για ένα καλό βιοτικό επίπεδο.
Στις μέρες μας, εν αντιθέσει με τα παλαιότερα χρόνια, υπάρχει τέτοια πληθώρα εκπαιδευτικών μέσων και πτυχίων που φτάνουν να γεμίσεις έναν τοίχο. Στην ουσία, όμως, οι άνθρωποι είναι απαίδευτοι. Οι παλιότεροι μπορεί να μην είχαν τη δυνατότητα να μορφωθούν, όμως, είχαν ιδιαίτερα αυξημένη την αίσθηση δικαίου. Τώρα γιατί εμείς χάσαμε την ουσία, είναι απορίας άξιο.
Η ουσία κρύβεται πίσω από τις λέξεις που χρησιμοποίησε ο Πλάτωνας..
Αρετή: Η υλοποίηση της ηθικής με έργα και στάση ζωής. Η ηθική εκπηγάζει από τη βιοθεωρία του ανθρώπου και τον οδηγεί προς τα άνω (άνω-θρώσκων). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ηρακλής πριν ξεκινήσει τους άθλους του, δηλαδή κατ’ ουσίαν τον δημόσιό του βίο, έπρεπε να επιλέξει μεταξύ αρετής και κακίας.
Επιστήμη: Ετυμολογικά επ-ίσταμαι, ξέρω, γνωρίζω κάτι καλά, γνωρίζω σε βάθος. Και σ’ αυτό το σημείο ίσως υπάρχουν ελλείψεις ως προς το εκπαιδευτικό σύστημα, έχουμε όμως ως αποτέλεσμα μια νεολαία με τις κατά τεκμήριο περισσότερες -κυρίως τεχνικές- γνώσεις απ’ ότι οι προηγούμενες γενιές.
Σοφία: Είναι το απόσταγμα της εμπειρίας και της γνώσης που φιλτράρονται μέσα από τη δοκιμασμένη αρετή. Η σοφία δεν είναι απλή γνώση αλλά η ανώτερη αντίληψη του ανθρώπου για τη ζωή και τα πράγματα ως αποτέλεσμα της ώριμης σκέψεως. Είναι χαρακτηριστική η έλλειψη σοφίας στις μέρες μας ακόμη και σε μεγάλους και ώριμους ανθρώπους, διότι ακριβώς εξέλιπε η αρετή.
Πανουργία: δολιότητα εκπεφρασμένη – υλοποιημένη με περίτεχνους τρόπους. Αυτή είναι η κατάντια του υποδουλωμένου στην κακία ανθρώπου, ο οποίος όμως σήμερα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος γιατί διαθέτει πληθώρα γνώσεων και δεξιοτήτων.
Είναι αδήριτη η ανάγκη να στραφεί η σύγχρονη εκπαίδευση και η ευρύτερη παιδεία στην καλλιέργεια της ηθικής και της αρετής.
Αν υπήρχε ουσιαστική παιδεία θα υπήρχε σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή. Θα υπήρχε δικαιοσύνη. Θα έβλεπε όμορφες και άσπρες μέρες. Ο κόσμος Δυστυχώς στους τέσσερις μουντούς τοίχους του σχολείου η κριτική σκέψη αντικαθίσταται από την παπαγαλία. Τα παιδιά μαθαίνουν για τις ιδέες της παιδείας χωρίς να μπορούν να τις αντιληφθούν πρακτικά.
Μα πώς θα μάθουμε να φερόμαστε σαν κοινωνικά όντα όταν μεγαλώνουμε σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δε σέβεται τη διαφορετικότητα και προάγει ως την παπαγαλία αντί της κριτικής σκέψης.
Λόγω της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου, η Επιστήμη, η Παιδεία, η Τέχνη, η Επικοινωνία, η Παραγωγή, το Περιβάλλον, αλλά και η ίδια η καθημερινότητα μας, επανακαθορίζονται από τους όρους και τις νέες εφαρμογές που προκύπτουν από την τεχνολογική ανάπτυξη αν και συχνά η κοινωνία δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να προσαρμοστεί στους ρυθμούς της. Τίποτα δεν μένει πλέον ανεπηρέαστο από την αλματώδη πρόοδο που συντελείται στο χώρο της τεχνολογίας. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος ορίζει το μέσον και καθορίζει τη χρήση του. Και η δύναμη του ανθρώπου βρίσκεται ακριβώς στο να προσπαθεί να υπερβεί τη φύση όχι για να την καταργήσει αλλά για να κάνει τον κόσμο καλύτερο.
Ενώ η εκπαίδευση βελτιώνει νοητικά τον άνθρωπο και του παρέχει τη γνώση για την μεγιστοποίηση των υλικών του αγαθών και την επικράτηση του πάνω στη φύση, η Παιδεία απευθύνεται στην καρδιά και στην ανθρώπινη φύση του, που τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα του ζωικού βασιλείου και τον διδάσκει τις πανανθρώπινες αξίες της Αλήθειας, της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας.
Εδώ εντοπίζεται η ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στις δύο επίμαχες έννοιες ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΠΑΙΔΕΙΑ.
Η Εκπαίδευση προσφέρει όπως προανέφερα, στον άνθρωπο τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να λειτουργήσει ορθολογικά με στόχο στην αύξηση της παραγωγής, την βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ή την κάλυψη των βιοτικών αναγκών του χωρίς όμως να ενδιαφέρεται για το που θα οδηγήσει η αναπόφευκτη σύγκρουση συμφερόντων.
Η Παιδεία αντίθετα του χαρίζει ηθική και πνευματική ολοκλήρωση, αναβαθμίζει πολιτιστικά τον άνθρωπο και τον θέτει προ των ευθυνών του για το μέλλον του τονίζοντας του την κοινή μοίρα των θνητών κατοίκων του πλανήτη γη.
Εκπαίδευση χωρίς παιδεία μοιάζει με δέντρο χωρίς κορμό. Θα συναντήσεις πολλούς ανθρώπους με πτυχία, μα με παιδεία λίγους. Κι ας πιστεύουν λανθασμένα πως το ένα επιφέρει το άλλο.
Αν υπήρχε ουσιαστική παιδεία θα υπήρχε σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή. Θα υπήρχε δικαιοσύνη. Ο κόσμος θα έβλεπε όμορφες και άσπρες μέρες. Οι μαύρες και κόκκινες μέρες που ζούμε είναι προϊόν της εκπαίδευσης που χρησιμοποιείται απ᾽ τους μεγάλους για να χειραγωγήσουν τους λαούς. Το χέρι του ανθρώπου που έχει γαλουχηθεί με τα ιδανικά της παιδείας δεν οπλίζεται ποτέ για να επιτεθεί. Ο άνθρωπος ο πεπαιδευμένος δίνει αξία στην ανθρώπινη ζωή, την τιμά, τη σέβεται και την υπερασπίζεται.
Σίγουρα η εκπαίδευση είναι ζωτικής σημασίας. Χωρίς αυτήν ο πολιτισμός μας δε θα είχε κάνει άλματα. Το πρόβλημα δεν είναι η εκπαίδευση ως μορφωτικό αγαθό, αλλά η έλλειψη της ουσιαστικής παιδείας ως βάση για να στηριχθεί και να ευοδώσει. Κανένα βιβλίο και δε θα στη διδάξει. Η οικογένεια σου κι η ίδια η ζωή θα στη μάθουν, αρκεί να έχεις τα μάτια και τα αυτιά ανοιχτά να αφουγκραστείς τα γεγονότα γύρω σου.
Οφείλουμε να πλάσουμε έναν κόσμο ανθρωποκεντρικής συνείδησης(((((Η παιδεία που έχει σαν κέντρο τον άνθρωπο και θέλει να διαμορφώσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες, που θέλει να δημιουργήσει ανθρώπους που έχουν πνευματικές δυνάμεις αναπτυγμένες που μπορούν να κρίνουν και ν’αντιλαμβάνονται, λέγεται ανθρωποκεντρική. Όχι μόνο αυτό αλλά και να είναι καλλιεργημένοι αισθητικά και να μπορούν αν θέλουν να μην ακολουθουν π.χ. τα πρότυπα της μόδας και του κινηματογράφου. Επίσης πρέπει να έχουν δημοκρατική συνείδηση και να ιεραρχούν τις αξίες τους. ΜΑΙΡΗ -ΓΚΡΕΙΣ…Επιπρόσθετα, η ανθρωποκεντρική παιδεία βοηθάει τους νέους ανθρώπους να αποκτήσουν καλύτερη πολιτική συνείδηση, ώστε να μην δημαγωγούνται και κατευθύνονται από τους πολιτικούς. Τέλος πολύ μεγάλης αξίας είναι να διακρίνουν και να ξεχωρίζουν τη σπουδαιότητα της πολιτιστικής ταυτότητας της χώρας τους, πράγμα το οποίο θέτει ως στόχο η ανθρωποκεντρική παιδεία))))… κι όχι τεχνογνωσίας. Μια πραγματικότητα που δε θα φοβίζει τις νέες γενιές που θα ακολουθήσουν. Που θα τους μάθει να συνυπάρχουν αρμονικά και με σεβασμό προς τον συνάνθρωπο, το περιβάλλον, τα ζώα, με αρετή και ηθική.
Δεν ξέρω για εσάς, πάντως οραματίζομαι μια κοινωνία ανθρώπων για ανθρώπους, για ζωή, με ζωή , με αγάπη για το Όλον. Μια κοινωνία που χαμογελά συχνότερα, που είναι αισιόδοξη και που δε λειτουργεί τυχοδιωκτικά για άτυπα χαρτιά πιστοποίησης ικανοτήτων.
Να θυμάσαι…..
Η ελπίδα είναι σαν τον αέρα: Μόλις βρει μια μικρή χαραματιά στην ψυχή μας, ορμάει μέσα γυρεύοντας να γεμίσει το κενό που συνάντησε. Αρκεί να το πιστέψουμε!
Παιδεία λοιπόν με εκπαίδευση και όχι εκπαίδευση vs παιδεία.
I.L. Human and Animal MD/IPHM/ HEALING AND TRAINING LIFE
Πηγές: landk.edu.gr › paideia-kai-ekpaideusi-poia-einai-, vikipaideia,ipaideia.gr,grnews,esos,gr,
