13/04/2024
မြင်တာတွေရယ် ကြားတာတွေရယ် သိတာတွေရယ် ၄
၁၂၊ ၁၁၊ ၂၀၂၃ ရက် Forbes သတင်းစာစောင်မှာ CEO တွေကို သင်တန်းပေးနေတဲ့ Glenn Gow ရဲ့ 'No, ChatGPT And Generative AI Won't Destroy Humanity (But They Could Severely Damage Your Businesses)' ဆောင်းပါးကို ဖတ်လိုက်ရတယ်။ သူက ၂၀၂၃ ဇွန်လက Yale တက္ကသိုလ်မှာ Fortune 500 ကုမ္ပဏီတွေရဲ့ ထူထောင်သူ CEO ဥက္ကဌ တွေနဲ့ ထင်ရှားတဲ့ ပါမောက္ခ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူ နဲ့ အစိုးရပိုင်းက ပုဂ္ဂိုလ် ၁၅၀ စုဝေးပြီး 'Can AI destroy humanity?' ဆိုတဲ့အမေးကို ထင်မြင်ချက်တွေ ပေးခဲ့ကြတာမှာ၊ တက်ရောက်သူ ၈% က ငါးနှစ်အတွင်း ဖြစ်လာနိုင်တယ်၊ နောက် ၃၄% က နောက် ၁၀ နှစ်လောက်တော့ ကြာနိုင်တယ်လို့ ပြောကြတယ်လို့ဆိုတယ်။ ကျန်တဲ့ ၅၈% ကတော့ ဒီလိုပူပန်နေတာဟာ အတွေးလွန်နေတာပါ လို့ပဲ ယူဆကြတယ်။
AI ကို အဓိက ဝေဖန်နေတဲ့ သမိုင်းပါမောက္ခ Uval Noah Harari က ကာဘွန်အခြေခံတဲ့ သက်ရှိလူသားတွေကို စီလီကွန်အခြေခံတဲ့ ကွန်ပြူတာစက်ရုပ်တွေက အထိန်းအကွပ်လွတ်ပြီး လွှမ်းမိုးသွားမလား၊ သတင်းအချက်အလက်တွေကို နိုင်ငံကြီးတွေရဲ့ အစိုးရတွေ ကုမ္ပဏီကြီးတွေ က လက်ဝါကြီးအုပ်ပြီး data colonialism and digital dictatorship ဖြစ်လာမလား၊ မမျှော်မှန်းနိုင်တဲ့ စီးပွားရေး ပြဿနာဆိုးတွေ ဖြစ်လာမလားလို့ စိုးရိမ်တယ်။ သူအစိုးရိမ်ဆုံးအရာက တစ်ချိန်မှာ AI က လူတွေလို အသိစိတ် (consciousness) ရသွားမလား ဆိုတာပါ။
ကျွန်တော် တွေးကြည့်တယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် သန်းငါးရာကျော် cambrian explosion ကစပြီး ပေါ်ထွက်လာတဲ့ သက်ရှိအမျိုးအစား အမြောက်အများ ကြားမှာ လူသားတွေကပဲ အသိဉာဏ်အရာမှာ ထူးထူးခြားခြား အဆင့်မြင့်မြင့် ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့တာ။ အဲဒီ လူသားတွေရဲ့ အသိစိတ်ကိုပဲ အက်တမ်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းလေးကနေ စကြဝဠာ အထိ သိတယ်ဆိုတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင် လူတော်တွေအဖို့ တိုင်းတာမှန်းဆမရနိုင်အောင် အသိခက်နေပြန်တယ်။
AI ရိုဘော့ တွေက မြင်နိုင်တယ် ကြားနိုင်တယ် ပြန်ပြောနိုင်တယ် အနံ့ မော်လိီကျူး အမြောက်အများကို ခွဲခြားပြီး သိနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ချောကလက်စားပြီး ရလာတဲ့ အရသာကို မသိနိုင်ဘူး။ ဘာစားချင်တယ် စားလို့ကောင်းတယ် စားလို့ဝသွားပြီ စိတ်ချမ်းသာသွားပြီ ဆိုတာမျိုး သိဖို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။
ကျနော့ လူပြိန်းတွေး အမြင်မှာ စက်ရုပ်တွေက လူသားတွေကို ကျောသွားမှာ ဒုက္ခပေးမှာကို ပူစရာမလိုဘူး လို့ ထင်တာပဲ။ လူတွေထွင်တဲ့ လက်နက်တွေ အဆိပ်တွေကို လူတွေက တလွဲသုံးကြလို့ လူတွေသေကြရသလို၊ စက်ရုပ်ထုတ်လုပ်သူတွေရဲ့ ကောင်းစိတ် မကောင်းစိတ်ကပဲ လူသားတွေအတွက် ကောင်းတာ ဆိုးတာ ဖြစ်စေနိုင်မှာ။ နောက်ဆုံးမှာ လူသားတွေကို ဒုက္ခပေးနိုင်တာက AI မဟုတ်၊ လူသားဆိုးတွေရဲ့ စိတ်ဓာတ်ပါလို့ ဆိုရမယ်ထင်တယ်။
ကွယ်လွန်သူ ပါမောက္ခ Issac Asimov အတွက် အောက်မေ့ဖွယ်နေ့ ဖြစ်တဲ့ ၂၃၊ ၃၊ ၂၀၂၄ မှာ 'Did the James Web Space Telescope Change Astrophysics' ခေါင်းစဥ်နဲ့ စကားပြိုင်ပြောပွဲ လုပ်ခဲ့တယ်။ အာကာသသိပ္ပံ ပညာရှင်တွေဖြစ်တဲ့ University of Texas က Mike Boylan-Kolchin၊ University of Chicago က Wendy Freedman၊ Yale University က Priya Natarajan၊ Flatiron Institute က Rachel Somerville၊ Gorgia Institute of Technology က John Wise တို့ တက်ရောက်ပြီး Neil deGrasse Tyson (astrophysicist) က ပွဲထိန်းသူရော ဝေဖန်ထောက်ပြသူအဖြစ်ရော ဝင်ပါခဲ့တာ တွေ့ရတယ်။
သတိထားမိတာက အာကာသထဲက မမြင်ရတဲ့ black hole, dark matter ဟာ စကြဝဠာ အတွက် အဓိက အစိတ်အပိုင်းလို့ ဆိုနေတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး Tyson က မမြင်ရ မသိရပဲ ဘယ်လို အရေးပါမှာလဲ လို့ မေးတာကို Priya က မြင်နေတာတွေထက် ဖုံးထားတဲ့ပစ္စည်းက ပိုတန်ဖိုးရှိတာ သိတယ်မလား လို့ ဖြေသွားတယ်။ Priya က မမြင်တွေ့ရပေမဲ့ သွယ်ဝိုက်လေ့လာပြီး အဖြေထုတ်နေတာလို့ ပြောတယ်။ James Web Space Telescope (JWST) လွှတ်မတင်ခင်က အာကာသအကြောင်း ခန့်မှန်းချက် စာတမ်းထုတ်ခဲ့တာဟာ JWST ဆီက သတင်း အချက်အလက်တွေ ရလာတော့ လွဲနေမှန်းသိရတယ် လို့ Sommerville က ပြောသွားတယ်။ စကြဝဠာ ရဲ့သက်တမ်းကို Freedman က 13.8 billion years လို့ဆိုတယ်၊ Boylan-Kolchin တွက်ချက်မှု အဖြေက 13.7 billion years ဆိုတာအတွက် ဝေဖန်ပြောဆိုကြတယ်။ JWST က UV rays ကို အခြေခံပြီး တိုင်းတာစစ်ဆေးတာဆိုတော့ ၁၉၉၀ က လွှတ်တင်ထားပြီး သာမန်အလင်းရောင်ကိုပဲ ကြည့်တဲ့ Hubble Space Telescope ထက် ပိုပြီးဝေးဝေး မြင်နိုင်စွမ်း ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ပိုပြီးဝေးတဲ့ ကြယ်တွေ glaxies တွေကို မြင်နိုင်ဖို့ ပိုစွမ်းတဲ့ မှန်ပြောင်းတပ်ဆင်ဖို့ ထပ်လုပ်နေတယ်လို့ ဆိုတယ်။ စကြဝဠာ ရဲ့ သက်တမ်းဟာ နှစ်ပေါင်း ၂၇ ဘီလီယံ ဖြစ်ပြီး dark matter ဆိုတာ ရှိမနေဘူးဆိုတဲ့ စာတမ်းအကြောင်းလဲ ဆွေးနွေးသွားကြသေးတယ်။ ကန့်သတ်ချက်တွေ အောက်က တွက်ချက် ခန့်မှန်းနေကြတာတွေပဲပါလား။
ဒါကြောင့်ထင်ပါရဲ့၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၅၀၀ ကျော်ကတည်းက ဗုဒ္ဓက စကြဝဠာ အနန္တ လို့ ဟောခဲ့တာ။ စကြဝဠာ ရဲ့ အစ နဲ့ အဆုံး အကြောင်း မေးတာတွေကို ပြန်ဖြေမသွားခဲ့တာ။ Illusion ဆိုတဲ့စကားလဲ ဗုဒ္ဓက စပြောခဲ့တာပဲ ထင်တယ်။
ဗုဒ္ဓတရားအလိုအရ လူသားတွေမှာ မြင် ကြား နံ အရသာ အထိအတွေ့ ဆိုတာတွေကို လက်ခံပေးတဲ့ ဒွါရ ငါးခု နဲ့ စိတ်ခံစားမှု (မနောဝိညာဥ်) ကိုသိတဲ့ မနောဒွါရ ပေါင်း ဒွါရ ခြောက်ခု ပါတယ်။ စိတ်ဆိုတာ အာရုံနဲ့ ဒွါရ ဆုံတွေ့လို့ ဖြစ်လာတာ၊ ဖြစ်ပြီး ပျက်သွားကြတာ။ အာရုံ ခြောက်မျိုး စိတ် ခြောက်မျိုး လို့ဆိုတယ်။ တစ်ခုပြီးမှတစ်ခုဖြစ်တာ။
၂၉၊ ၃၊ ၂၀၂၄ ScientAlert မှာ Jennifer Murphy နဲ့ Freya Prentice တို့က 'Humans Have a ''Sixth Sense'', And It's Actually Vital to Our Health'' လို့ပြောသွားကြတယ်။ သူတို့က ဆဌမအာရုံကို interoception လို့အမည်တပ်ထားတယ်။ ဒီအာရုံက ပြင်ပအာရုံမဟုတ်ပဲ ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းက ဆာတာ ရေသောက်ချင်တာ ကိုယ်ပူတာ အေးတာ နှလုံးခုန်တာ လို ကိစ္စတွေကို သိတဲ့အာရုံ အမျိုးအစား။ ကိုယ်တွင်းက အရေးပါတဲ့ ဖြစ်မှု ပျက်မှုတွေကို သိပြီး လိုအပ်သလို ချိန်ကိုက် ထိန်းညှိပေးဖို့ အတွက် ရှိနေတဲ့ အာရုံမျိုး။ သူတို့က interoceptive signal က အမျိုးသားတွေထက် အမျိုးသမီးတွေက ပိုပြတာ တွေ့ရတယ်၊ signals တွေ ကောင်းရင် စိတ်ကျန်းမာရေး ပိုကောင်းစေ တယ်လို့ဆိုတယ်။ Signal မကောင်းရင် စိတ်ဝေဒနာတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်လို့ဆိုတယ်။
Murphy နဲ့ Prentice တို့ပြောတဲ့ interoception က ဗုဒ္ဓရဲ့ မနောဝိဉာဏ်စိတ် နဲ့ မတူသေးဘူး။
ဗုဒ္ဓက ငါ သူတပါး ယောက်ျား မိန်းမ ဆိုတာ မရှိဘူး လို့ ပြောတယ် (illusion တွေပဲပေါ့)။ အားလုံးက ပထဝီ တေဇော ဝါယော အာပေါ ဆိုတဲ့ ဓာတ် ၄ ပါးနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတာတွေ လို့ဆိုတယ်။ တကယ်ရှိတာက ရုပ် နဲ့ နာမ်ပဲ။ အမြဲဖောက်ပြန်တတ်တဲ့သဘောရှိတာက ရုပ်အစု (ရူပက္ခန္ဓာ)၊ သိမှုနဲ့ပတ်သက်တဲ့ နာမ်ခန္ဓာက ၄ ခုရှိတယ်။ နာမ်ခန္ဓာတွေမှာ၊ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ အာယာတန ၆ ပါးနဲ့ အာရုံ ၆ ပါးဆုံတဲ့အထိအတွေ့ကို အာရုံခံယူမှုပြုတဲ့အစု (ဝေဒနက္ခန္ဓာ)၊ အာရုံကို မှတ်သားပေးတဲ့အစု (သညက္ခန္ဓာ)၊ အာရုံကိစ္စကို လုံ့လစိုက် အပြီးသတ်ပေးတဲ့အဖွဲ့ (သင်္ခါရက္ခန္ဓာ) နဲ့ အာရုံကိုကိုသိတဲ့သဘောအစု (ဝိညာဏက္ခန္ဓာ) တွေပါတယ်။ ရုပ်ခန္ဓာ ဖောက်ပြန်နေသလို နာမ်ခန္ဓာတွေကလဲ ဖြစ်ပြီးပျက်သွားကြတာ။ တည်မြဲနေတဲ့ သဘော လုံးဝမရှိဘူး။
သဘာဝတရား အားလုံးကို လေ့လာသုံးသပ် နေကြတယ်ဆိုတဲ့ physicists, neuroscientists စတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက အသိစိတ် ဖြစ်တဲ့ နာမ်သဘောကို စစ်ဆေးဖို့ ကြိုးစားပေမဲ့ ခက်ခဲနေကြဆဲပဲ။ တကယ်က လူတွေရဲ့ အသိစိတ်က ကာယကံရှင် နဲ့ပဲဆိုင်တာ၊ ကာယကံရှင်ပဲ သိနိုင်တာပါ။ ပညာရှင်တွေ ကိုယ်တိုင်လဲ သိနေပါလျက်နဲ့ သူတို့စွဲကိုင်ထားတဲ့ သီအိုရီတွေနဲ့ လက်တွေ့မပြနိုင်လို့ အသိစိတ်ကို အရှိသဘောပါလို့ လက်ခံဖို့ ခက်ခဲနေတာလဲ ပါနေတယ်။ ကာယကံရှင်ရဲ့ အတွင်းစိတ်ကို နောက်တစ်ဦး သိပြီး စစ်ဆေးနိုင်မဲ့ နည်းလမ်းကို ရှာဖို့လဲ ခက်နေတာပါ။
သိပ္ပံပညာရှင် ဆိုသူတွေနဲ့ မတူပဲ၊ မြတ်ဗုဒ္ဓက ကိုယ့်ကိုယ်ထဲကိုပဲ ကြည့်ပြီး သိအောင်လုပ်ရမယ်လို့ဆိုတယ်။ တစ်လံမျှရှိတဲ့ ကိုယ့်ခန္ဓာထဲမှာပဲ လောကကို သိနိုင်တယ်၊ လောကရဲ့အဆုံး လောကက လွတ်မြောက်ဖို့လဲ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုသိရင် တခြားသူတွေအကြောင်းကိုလဲ သိတယ်လို့ဆိုတယ်။
ဗုဒ္ဓက consciousness ထက် ထူးကဲတဲ့ ထိုးထွင်းသိမြင်တဲ့ ပညာဆိုတဲ့ ဉာဏ်အလင်းကို ရနိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသောလမ်းကြောင်း ဆိုတဲ့ မဂ္ဂင် ရှစ်ပါးကို ပြောပြခဲ့တယ်။ ဘေးလူသိဖို့မဟုတ် ကိုယ့်အကြောင်း ကိုယ်တိုင်သိဖို့ လုပ်ရမဲ့ နည်းလမ်းပါ။ ယနေ့ နိုင်ငံတကာမှာ လုပ်ဆောင်နေတဲ့ mindfulness meditation ဆိုတဲ့ ဝိပဿနာ ဘာဝနာ ကျင့်စဥ်ပါ။
ဗုဒ္ဓက ဝိပဿနာ ဘာဝနာ ပွားများသူတွေ သိလာမဲ့ ဉာဏ်စဥ် အဆင့်ဆင့်ကိုလဲ ပြောပြတယ်။ အားထုတ်သူတစ်ဦးချင်းရဲ့ သဒ္ဓါ ဝီရိယ ကို လိုက်ပြီး အားကောင်းသူတွေက လျင်လျင်မြန်မြန် ဉာဏ်အဆင့်တက်ကြတယ်။ ဗုဒ္ဓက အားထုတ်ကြရင် တစ်ရက်နဲ့လဲ ရနိုင်တယ်၊ ဒါမှမဟုတ် ၇ ရက်၊ ၇ လ၊ ၇ နှစ်မှာ ဗောဓိဉာဏ် ဆိုတဲ့ အမြင့်ဆုံး အသိညာဏ်ကို ရနိုင်တယ်လို့ဆိုတယ်။
ကိုယ်တိုင်အားထုတ်ရမယ် ဆိုပေမဲ့ ဆရာကောင်းရဲ့ လမ်းညွှန်ပြသမှု ကူပေးရင် အချိန်မလင့်ပဲ ဖြောင့်ဖြောင့်တန်းတန်း ခရီးလမ်းဆုံးကို ရောက်နိုင်ပါတယ်။
သမထ နဲ့ ဝိပဿနာ တရားအားထုတ်သူတွေက (သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ရှာရခက်နေတဲ့) သူများစိတ်ကို သိတဲ့ဉာဏ်မျိုးလဲ ရလာနိုင်တယ်။ ဝိပဿနာ တရားအားထုတ်သူတွေ ဝိပဿနာဉာဏ် ဘယ်အဆင့်ရောက်နေတယ် ဆိုတာကို တရားပြဆရာတွေ သိနိုင်ကြတယ်။ တရားအားထုတ်နေတဲ့ ယောဂီတွေ ဘာတွေတွေးနေတယ် ဆိုတာကို သိပြီး ထောက်ပြနိုင် ပြုပြင်ပေးနိုင်တဲ့ တရားပြဆရာတွေကိုလဲ တွေ့ခဲ့ဖူးပါတယ်။
ဗုဒ္ဓ လမ်းညွန်ပြသပေးတဲ့ နည်းလမ်းက စိတ်စွမ်းအားကို ရနိုင်ပြီး ဘေးလူ (သိပ္ပံပညာရှင်တွေ လိုချင်တဲ့ third person) က အကဲဖြတ်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းပါ။
ကျွန်ုပ်တို့ မြင်နေတာတွေ ကြားနေတာတွေ သိနေတာတွေဟာ illusions တွေ ဖြစ်ချင်လဲ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ လတ်တလောမှာ ငါမြင်တာပဲ ငါကြားတာပဲ ငါသိနေတာပဲ။ ဒီလိုပဲ ခံစားကြရမှာပါ။ ဝိပဿနာ တရားနည်းလမ်းနဲ့ ကိုယ့်စိတ်ကိုလဲ အသေအချာသိ သူများကိုလဲ သိနိုင် နားလည်နိုင်အောင် ကြိုးစားကြည့်ကြစေချင်ပါတယ်။