02/06/2024
PIERWSZA POMOC W PRZYPADKU ZAGROŻENIA OCHWATEM - KRIOTERAPIA KOŃCZYN I LEKI PRZECIWZAPALNE
Sezon ochwatowy w pełni, dlatego z Magdalena Senderska-Płonowska postanowiłyśmy nie czekać aż nasza książka będzie opublikowana i już teraz wrzucić fragment rozdziału na temat pierwszej pomocy.
Najczęściej w przypadku podejrzenia u konia ochwatu, w pierwszej kolejności wprowadza się leki przeciwzapalne oraz chłodzenie kończyn. Warto jednak mieć świadomość kilku istotnych faktów:
❗️Leki przeciwzapalne NIE HAMUJĄ rozwoju ochwatu! Jeśli proces ochwatu już się rozpocznie, nie ma leków, które mogłyby go zatrzymać. (Moyer, 2008; Pollitt, 2008) Tak powszechnie praktykowane podawanie w rozwojowej/ostrej fazie ochwatu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) zmniejszy ból i poprawi kliniczny obraz konia, choroba będzie jednak postępować niezależnie od tego. (Moyer, 2008) Ulżenie zwierzęciu w bólu jest ważne, należy jednak mieć świadomość, że zazwyczaj jest to działanie wyłącznie paliatywne (Pollitt, 2008).
Kiedy koń w ostrym ochwacie jest ja lekach przeciwbólowych, nawet jeśli klinicznie czuje się lepiej, należy maksymalnie ograniczyć mu ruch i dać dostęp do głębokiej ściółki.
❗️Na dzień dzisiejszy jedyną znaną metodą, dzięki której możemy zapobiec rozwojowi ostrego ochwatu u koni jest KRIOTERAPIA. (Pollitt, 2008; Reesink i wsp., 2010)
❗️Krioterapia daje największe korzyści, jeśli jest wprowadzona jeszcze PRZED wystąpieniem objawów klinicznych ochwatu.
❄️❄️❄️ KRIOTERAPIA W OCHWACIE ❄️❄️❄️
Kojący wpływ zimna na łagodzenie bólu w ochwacie obserwowano już od stuleci, stąd też wzięły się tradycyjne metody wstawiania ochwaconych koni w kałużę czy wiadra z zimną wodą. O ile chłodzenie rzeczywiście może przynieść koniowi ulgę w bólu, o tyle trzeba mieć świadomość, że w przypadku ochwatu robione nieprawidłowo - może nie tylko nie pomóc, ale wręcz przynieść więcej szkody niż pożytku.
W ostatnich latach dokonano przełomowych odkryć w kwestii stosowania krioterapii w zapobieganiu ochwatowi oraz w zatrzymywaniu jego postępu, kiedy pierwsze objawy kliniczne już się pojawiły. Do niedawna sądzono, że krioterapia ma zastosowanie jedynie w ochwacie z endotoksemii (SRL), niedawne badania pokazały jednak jej skuteczność również w ochwacie na tle hiperinsulinemii (HAL) (Stokes i wsp. 2019). To znaczy, że prawdopodobnie krioterapia może być skuteczna w zdecydowanej większości przypadków ochwatu - nie jest stosowana jedynie w przypadku ochwatu kończyny podpierającej (SLL), ale podejrzewa się, że kiedy objawy już wystąpią, prawdopodobnie krioterapia może i tu przynieść pewne korzyści. Nie zostało to jednak do tej pory potwierdzone.
❄️ PREWENCYJNE wprowadzenie krioterapii jest wskazane w przypadku zagrożenia ochwatem SRL oraz u koni, u których może dojść do gwałtownego skoku poziomu insuliny. Przede wszystkim, krioterapia daje największe korzyści, jeśli jest wprowadzona jeszcze przed wystąpieniem objawów klinicznych. Jest dobrze tolerowana przez konie, a badania przeprowadzone na zdrowych koniach nie wykazały negatywnego wpływu długotrwającego zimna na ich kończyny (ewentualne skutki uboczne które mogą się pojawić mają niewielkie znaczenie kliniczne). (Pollitt i wsp., 2004)
❄️ Należy jednak mieć świadomość, że nie może to być “po prostu chłodzenie” i że należy spełnić szereg warunków, nie tylko by uzyskać maksimum korzyści, ale też by nie zaszkodzić:
1️⃣ Po pierwsze i najważniejsze, chłodzenie musi być prowadzone w sposób CIĄGŁY, bez przerw - istnieją przesłanki, że przerywane chłodzenie może zwiększać przepływ krwi w obrębie kopyta i prowadzić do jeszcze większych uszkodzeń. Zazwyczaj zaleca się, NIEPRZERWANE chłodzenie trwało 48 do 72 godzin, ale były też przypadki, w kiedy przedłużano je do 5-7 dni (van Eps, 2010b)
Chłodzenie przerywane, prowadzane przez kilka godzin dziennie może działać niekorzystnie i jest niewskazane. To znaczy, że jeśli nie mamy możliwości zapewnić ciągłości krioterapii, to prawdopodobnie lepiej nie robić tego wcale! (Pollitt, Saratoga 2023). Zakończenie krioterapii również powinno być stopniowe, najlepiej by kończyny mogły ogrzewać się powoli przez 12-24 godziny (van Eps, 2010b).
2️⃣ Po drugie, żeby rzeczywiście uzyskać pożądany efekt, nie może to być po prostu “chłodzenie”. Temperatura na powierzchni puszki kopowej powinna zostać obniżona do PONIŻEJ 10 stopni C (optymalnie zakres 5-10 stopni) (van Eps, 2010b), ponieważ temperatura wewnątrz, na poziomie połączenia listewkowego jest o około 2-3 stopnie wyższa. Do niedawna jedynym skutecznym udokumentowanym sposobem, by to uzyskać było stosowanie roztworu wody i lodu którego temperatura utrzymywana jest pomiędzy 0 a 5 stopni C. Lód nie powinien mieć bezpośredniego kontaktu ze skórą!
3️⃣ Po trzecie, chłodzenie samego kopyta jest niewystarczające. Żeby rzeczywiście skutecznie obniżyć temperaturę w obrębie tworzywa listewkowego, konieczne jest by kończyna była zanurzona w wodzie co najmniej do ⅔ wysokości nadpęcia, dzięki czemu krew może być chłodzona już w tętnicach, które w okolicy pęciny znajdują się tuż pod skórą (Pollit, 2008, van Eps i wsp. 2010, Morgan i wsp. 2018).
Jak widać, wcale nie jest to takie proste.
Dlatego ani zwykłe polewanie wodą, ani wstawienie w kałużę (chyba że akurat mamy kałużę o odpowiedniej głębokości i utrzymującą stałą temperaturę w zakresie 0-5 stopni - mała szansa), ani wcierki, ani okłady chłodzące nie są w stanie wystarczająco obniżyć temperatury w obrębie tworzywa kopytowego.
❗️JEŚLI CHŁODZENIE MIAŁOBY BYĆ PRZEPROWADZONE NIEPRAWIDŁOWO (PRZEDE WSZYSTKIM CHODZI O CIĄGŁOŚĆ), BEZPIECZNIEJ JEST NIE ROBIĆ GO WCALE.❗️
Pomimo, iż dopuszcza się zastosowanie jakiejkolwiek konstrukcji i konfiguracji pozwalającej uzyskać pożądany efekt, szczególnie bez wcześniejszego przygotowania jest to po prostu technicznie trudne do wykonania, nie wspominając już o konieczności unieruchomienia konia na kilka dób. Dlatego tak ważna jest świadomość ryzyka i przygotowanie.
❄️ W związku z ogromnymi potencjalnymi korzyściami, jakie niesie ze sobą prewencyjne wprowadzenie krioterapii oraz niewielkimi lub żadnymi skutkami ubocznymi coraz częściej mówi się, że takie działania powinny być rutynowo przeprowadzane w przypadku np. ucieczki konia do paszarni i zjedzenia dużej ilości paszy treściwej, w przypadku poważnego zapalenia płuc czy jelit lub też u klaczy w przypadku zatrzymania łożyska. W przypadku ochwatów SRL* działanie krioterapii jest dość dobrze przebadane i stosowane od lat.
*W przypadku HAL sytuacja jest bardziej skomplikowana, ponieważ większość takich koni ma objawy przewlekłego ochwatu subklinicznego długo zanim dojdzie do epizodu ostrego ochwatu. Mając jednak świadomość zagrożenia, rozsądnym wydaje się wprowadzenie prewencyjnych działań, kiedy taki koń np. naje się trawy (bo na przykład zdjął sobie kaganiec, albo przerwał ogrodzenie), dzięki czemu można będzie uniknąć wejścia ochwatu subklinicznego w stan ostry. Badania nad zastosowaniem krioterapii u koni z HAL są na razie dość ograniczone i istotnym jest, że w badaniach chłodzenie wprowadzono równocześnie z podaniem koniom insuliny. Istnieją jednak przesłanki, by sądzić że krioterapia może być w tych przypadkach równie skuteczna jak w ochwacie SRL.
❄️ Krioterapia TUŻ PO POJAWIENIU SIĘ OBJAWÓW ochwatu
Pomimo, że krioterapia daje bardzo dobre efekty, to czasami trudności w jej prawidłowym zastosowaniu lub zbyt późne zauważenie problemu powodują, że dochodzi do ostrego ochwatu. Co wtedy?
Profesor van Eps podaje, że krioterapia może być korzystna do około 7 dnia po wystąpieniu objawów klinicznych. W późniejszych stadiach może być przeciwwskazana, a może być nawet wskazane rozgrzewanie (Worster i wsp., 2001).
❄️W JAKI SPOSÓB KRIOTERAPIA MOŻE ZAPOBIEC OCHWATOWI?
Dokładny mechanizm działania krioterapii w przypadku ochwatu nie został jeszcze dokładnie opisany. Bierze się pod obecnie pod uwagę kilka możliwości.
🔹Z jednej strony krioterapia zwęża naczynia krwionośne. Gdyby ochwat miał być wywołany niedokrwieniem (co ma miejsce wyłącznie w SLL), krioterapia wydawałaby się przeciwwskazana.
W rozwojowej fazie ochwatu HAL i SRL działania mające na celu rozszerzenie naczyń krwionośnych są przeciwwskazane - poprawą krążenia zająć trzeba się, gdy już dojdzie do uszkodzenia SADP - wówczas niedokrwienie pojawia się wtórnie. Badania wykazały, że w rozwojowej fazie ochwatu, tuż przed wystąpieniem objawów klinicznych, krążenie w obrębie kopyta było zwiększone. (Trout et al. 1990)
🔹Z drugiej strony, krioterapia ma działanie hipometaboliczne. Tempo przemiany materii oraz zapotrzebowanie na tkanek na tlen, glukozę i inne metabolity są odwrotnie proporcjonalne do ich temperatury. Zmniejszenie tego zapotrzebowania zwiększa szansę komórek na przeżycie podczas okresów niedokrwienia (stąd też kwestia zasadności stosowania krioterapii w SLL nie jest do tej pory rozstrzygnięta). (Pollitt, 2008)
🔹Znaczne zwężenie naczyń krwionośnych ogranicza dostarczanie do komórek tzw. czynników wywołujących ochwat (ang. 'laminitis trigger factors'). (Pollitt, 2008)
Aktywność enzymatyczna jest obniżana o 50% na każde 10°C obniżenia temperatury tkanki. (Pollitt, 2008)
Aktywność metaloproteinaz i cytokin prozapalnych również ulega obniżeniu. (Pollitt, 2008)
❄️❄️❄️
Kolejnym bardzo ważnym elementem pierwszej pomocy w ochwacie jest wsparcie mechaniczne kopyt. O tym, a także o wielu innych kwestiach związanych z ochwatem przeczytacie więcej w książce.
—
Na ten moment na rynku jest kilka modeli butów dla koni do krioterapii, wszystkie jednak wymagają użycia wody z lodem i dokładania lodu co kilka godzin. Prawdopodobnie wkrótce wprowadzony na rynek zostanie nowy model, niewymagający użycia lodu - gdy tylko się pojawi, zaopatrzymy się w parę lub dwie i będą one dostępne do wypożyczenia.
—
Biliografia:
1. Morgan, J. et al. Novel Dry Cryotherapy System for Cooling the Equine Digit. Veterinary Record Open. 2018.
2. Moyer, William et al. (2008) “Are drugs effective treatment for horses with acute laminitis.”
3. Pollitt, C.C. and van Eps, A.W. (2004) Prolonged, continuous distal limb cryotherapy in the horse. Equine Vet. J. 36, 216-220
4. Pollitt C.C. (2008) Equine Laminitis: Current Concepts,https://agrifutures.com.au/wp-content/uploads/publications/08-062.pdf
5. Reesink, H.L., Divers, T.J., Bookbinder, L.C., van Eps, A.W., Soderholm, L.V., Mohammed, H.O. and Cheetham, J. (2012) Measurement of digital laminar and venous temperatures as a means of comparing three methods of topically applied cold treatment for digits of horses. Am. J. Vet. Res. 73, 860-866.
6. Stokes SM, Belknap JK, Engiles JB et al (2019). Continuous digital hypothermia prevents lamellar failure in the euglycaemic hyperinsulinaemic clamp model of equine laminitis, Equine Vet J 51(5): 658-664..
7. Van Eps, A. W., & Pollitt, C. C. (2010). Equine laminitis: cryotherapy reduces the severity of the acute lesion. Equine Veterinary Journal, 36(3), 255–260. doi:10.2746/0425164044877107
8. Worster AA, Gaughan EM, Hoskinson JJ, et al: Effects of external thermal manipulation on laminar temperature and perfusion scintigraphy of the equine digit. N Z Vet J 48:111-116, 2000
Film dzięki uprzejmości profesora Andrew van Epsa.
Grafika w komentarzu :)
